“ภาษีบาป”
หลายคนคงคุ้นเคยคำนี้ เมื่อเราพูดถึงการขึ้นภาษีของเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ และบุหรี่ ด้วยแนวคิดจากรัฐบาลที่มีความห่วงใยประชาชน แนวคิดของคำนี้มาจากการที่มองว่าสุรายาเมา บุหรี่ เป็นของไม่ดี เป็นของบาป จึงเรียกการจัดเก็บรายได้ว่าจากสินค้าเหล่านั้นภาษีบาปนั่นเอง… นั่นคือมุมมองของบ้านเรา คนบ้านเราจึงมองคนดื่ม คนสูบว่าเท่ากับคนไม่ดีได้ง่ายๆ
แต่กับญี่ปุ่นที่ผมเห็นไม่ใช่แบบนั้น ถ้าใครจะสูบบุหรี่ก็สูบไป ใครจะดื่มก็ดื่มไป ที่นี่ขายสุรากัน 24 ชั่วโมง หาซื้อกันได้ตลอดเวลา แต่ปัญหาเมาแล้วขับ อาชญากรรมกลับต่ำมาก เมื่อเทียบกับบ้านเราที่ห้ามสารพัด ที่มีกำหนดขายตามเวลา งดขายตามวันสำคัญทางศาสนาพุทธ แต่เรายังเห็นผลกระทบจากสุราเสมอในสังคม
ผมไม่แน่ใจการห้าม เป็นวิธีที่เหมาะหรือเปล่า เพราะบ้านเราเอง ก็มีคำว่า ‘ยิ่งห้ามเหมือนยิ่งยุ’
ในสังคมสารพัดห้ามของเราเอง การสูบบุหรี่ตามพื้นที่สาธารณะเป็นเรื่องต้องห้าม เราจึงเห็นคนสูบบุหรี่ต้องทำตัวแอบ ๆ เหมือนคนทำผิด ไปอยู่กันตามซอกมุมที่ลับตา และพื้นที่เหล่านั้นก็ไม่ได้มีการออกแบบไว้รองรับอะไรสำหรับการสูบบุหรี่ หลายพื้นที่สาธารณะในบ้านเราที่สกปรกอยู่แล้ว เลยยิ่งสกปรกจากก้นบุหรี่ที่ไม่ได้มีที่ทิ้งเข้าไปอีก แต่กับคนญี่ปุ่นจะมีที่เขี่ยบุหรี่ส่วนตัวกัน มีทั้งแบบเป็นซองหนังพกง่าย เป็นกระป๋องขนาดเล็กก็มี สามารถหาซื้อได้ทั่วไปตามร้าน 100 เยน
ในสังคมญี่ปุ่น ใครจะสูบก็สูบไป ไม่มีใครต้องมาถูกตัดสินกัน แต่ต้องสูบให้ถูกที่เท่านั้น พื้นที่สาธารณะของญี่ปุ่นจึงจัดพื้นที่สูบบุหรี่ให้ชัดเจน อย่างเช่นในมหาวิทยาลัยที่ผมเรียนอยู่ ก็จะมีเอกสารในวันปฐมนิเทศบอกชัดเจนว่าสามารถสูบบุหรี่ได้ 4 จุด แต่ละจุดจะมีที่เขี่ยบุหรี่ ที่ทิ้งก้นบุหรี่ให้เป็นระเบียบ ไม่ได้ถูกผลักไสให้ไปหาที่สูบกันแบบแอบ ๆ แต่ถูกสร้างพื้นที่ในมหาวิทยาลัยให้เป็นระเบียบ คนสูบก็มีวินัยในการรักษาความสะอาด ไม่ไปรบกวนคนไม่สูบเช่นกัน
การมองถึงรายละเอียดของคนในสังคมทำให้เกิดสถาปัตยกรรมขนาดเล็กไว้รองรับเหล่าคนสูบบุหรี่ในสังคมญี่ปุ่น ที่ผมว่ามันน่าสนใจ และเก๋ทีเดียว ตามสถานที่ทั่วไปทั้งแหล่งท่องเที่ยว ท่ารถ สถานีรถไฟ จะมีการจัดเตรียม Smoking Area ไว้เป็นกิจจะลักษณะมาก พื้นที่เหล่านี้ถูกออกแบบให้ล้อมด้วยผนังใส พร้อมกับที่เขี่ย ถังขยะทิ้งก้นบุหรี่ที่ดูดีเลยทีเดียว มันถูกจัดวางไปอย่างแนบเนียนกับเมือง
อย่างเช่น Smoking Area หน้าสถานีรถไฟโคเบะ ที่ออกแบบให้ดูเรียบบาง ทันสมัย จากเฟรมสเตนเลส แบ่งพื้นที่ภายในและนอกด้วยแผ่นอะครีลิค ทำให้พื้นที่ภายในดูจะมากด้วยควัน แต่มันก็ดูดี ไม่ทำให้รู้สึกว่าถูกกีดกันจากสังคม หรือ Smoking Area ที่ริมคลองทะคะเสะ ในเมืองเคียวโตะ ซึ่งเป็นคลองที่ไหลผ่านแหล่งท่องเที่ยวสำคัญของเมือง Smoking Area ถูกออกแบบให้แทรกตัวไปกับตลิ่งริมคลอง ดูรับกับเนื้อเมืองเป็นอย่างดี คนสูบบุหรี่ก็สูบอยู่ในพื้นที่นี้เท่านั้น ไม่ออกไปสูบรบกวนคนอื่นในพื้นที่สาธารณะ
ผมเห็นว่ามันคือมุมมองจากการมองคนที่ไม่เหมือนเรา แล้วไปตัดสิน แบบที่สังคมบ้านเราชอบไปตัดสินคนอื่น คนสูบบุหรี่ก็คือคนสูบบุหรี่เท่านั้นเอง ไม่ใช่คนเลวอะไร ไม่ต้องไปตัดสิน มองแบบเปลี่ยนมุม มันก็ช่วยบ้านเมืองสะอาดขึ้นนะ