ทดลองออกแบบเมืองในฝันผ่านเกม Cities: Skylines

เมืองในฝันของเราหน้าตาเป็นอย่างไร?
บางคนฝันถึงเมืองที่เต็มไปด้วยพื้นที่สีเขียวและสวนสาธารณะ
บางคนฝันถึงเมืองที่สามารถเดินทางไปไหนมาไหนได้อย่างสะดวกสบาย
และหลาย ๆ คนฝันถึงเมืองที่เต็มไปด้วยสิ่งปลูกสร้างสวยงาม มีทิวทัศน์ภูเขาหรือทะเลให้ชื่นชมทุกครั้ง

ภาพเมืองในฝันเหล่านี้ ชวนให้เราตั้งคำถามเมื่อมองกลับมาดูเมืองที่เราอาศัยอยู่ ซึ่งลักษณะของเมืองที่เราอาศัยอยู่ล้วนเกิดขึ้นจากปัจจัยต่าง ๆ ที่เป็นตัวกำหนดรูปแบบรวมไปถึงปัญหาของเมือง เราในฐานะผู้ออกแบบอาคารและพื้นที่ต่าง ๆ ภายในเมือง ย่อมมีส่วนเกี่ยวข้องกับรูปแบบของเมือง ไม่ว่าจะเป็นแง่บวกหรือแง่ลบ การได้ลองศึกษาหรือเรียนรู้ปัจจัยต่าง ๆ ผ่านแบบจำลองอย่าง เกมสร้างเมือง จึงอาจช่วยทำให้เรามองเห็นถึงแนวทางการพัฒนาให้เมืองที่เราอาศัยอยู่กลายเป็นเมืองในฝันอย่างที่เราต้องการ

เกมสร้างเมือง คือ อะไร?

เกมสร้างเมือง (city-building game) เป็นหนึ่งในเกมส์จำลองสถานการณ์ (simulation video game) ที่เปิดโอกาสให้ผู้เล่นได้ลองมาเป็น เจ้าเมือง โดยไม่จำเป็นต้องผ่านการเลือกตั้งเพื่อมาทำหน้าที่ออกแบบ พัฒนา และบริหารจัดการเมือง ให้เป็นไปในทิศทางที่ตัวเราเป็นผู้กำหนด

ในโหมดการเล่นแบบปกติ รูปแบบจะเป็นเกมปลายเปิดที่ไม่มีเนื้อหาและไม่มีจุดจบที่ถูกกำหนดไว้ ตัวเกมจะทำหน้าที่เพียงแค่ส่งมอบพื้นที่และบอกกติกาให้กับผู้เล่น ส่วนที่เหลือผู้เล่นจะต้องกำหนดวิธีการเล่นและรูปแบบการเล่นเป็นของตัวเอง

เกมสร้างเมืองแต่ละเกมจะมีธีมและจุดเด่นต่างกันออกไป เช่น เกม Cities: Skylines และ SimCity จะเป็นเกมสร้างเมืองที่มีรูปแบบของเมืองในช่วงเวลาปัจจุบัน โดยเน้นไปที่ระบบการบริหารจัดการพื้นที่ งบประมาณ และการออกนโยบายเพื่อกำหนดทิศทางและแก้ปัญหาต่าง ๆ ของเมืองแบบสมจริง ในขณะที่เกม Anno 1800 จะมีบรรยากาศย้อนไปในช่วงปลายของยุคการล่าอาณานิคมในช่วงศตวรรษที่ 18-19 โดยที่สถาปัตยกรรมของเมืองจะอยู่ในยุควิคตอเรีย ตัวเกมเน้นไปที่การบริหารจัดการทรัพยากรและการสร้างผลผลิตเพื่อใช้ภายในเมืองรวมถึงทำการค้ากับเมืองข้างเคียง ซึ่งมีลักษณะคล้ายกับ เกม Tropical ที่เน้นการจัดการทรัพยากรเช่นกัน แต่จะเพิ่มระบบ ‘การเมือง’ เข้าไปเป็นอีกหนึ่งเงื่อนไขที่ผู้เล่นจะต้องบริหารบ้านเมืองให้เป็นที่พอใจของประชาชนในเมืองที่แตกออกเป็นหลายฝักหลายฝ่าย เพื่อรักษาสมดุลของอำนาจ หรือจะหลุดโลกไปเลยอย่างเกม Frostpunk ที่มาในธีมการสร้างเมืองหลังการล่มสลายจากภัยพิบัติพายุน้ำแข็งและพัฒนาเมืองเพื่อให้ชาวเมืองเอาชีวิตรอดจากหายนะในครั้งนี้

แต่ในบรรดาเกมสร้างเมืองที่ได้กล่าวไปแล้วนั้น หากจะบอกว่าเกมไหนที่มีระบบการเล่นและกติกาที่คล้ายคลึงกับการพัฒนาและบริหารจัดการเมืองจริง ๆ ก็คงต้องยอมรับว่าในปัจจุบัน คงไม่มีเกมไหนแล้วที่จะมีความสมจริงมากไปกว่า Cities: Skylines เกมสร้างเมืองในฝันจากทีมงาน Colossal Order สัญชาติฟินแลนด์เกมนี้อีกแล้ว

Cities: Skylines เกมสร้างเมืองที่เน้นความสมจริง

ระบบพื้นฐานของเกม Cities: Skylines ได้รับอิทธิพลมาจากเกม SimCity ซึ่งถือได้ว่าเป็นตำนานแห่งเกมสร้างเมือง หลัก ๆ ตัวเกมจะไม่ให้เราสร้างเมืองโดยการสร้างอาคารทีละหลัง ๆ จนกลายเป็นเมือง (เหมือนอย่างเกม Anno 1800 หรือ Tropical) แต่ตัวเกมจะให้เราเป็นผู้ กำหนดโซนนิ่ง ขึ้นมาก่อน ซึ่งแต่ละโซนจะประกอบไปด้วย โซนที่อยู่อาศัย โซนพาณิชยกรรม และโซนอุตสาหกรรม และในแต่ละโซนจะแบ่งเป็นโซนย่อย ๆ เช่น โซนที่อยู่อาศัยหนาแน่นน้อย ปานกลาง และหนาแน่นมาก (เหมือนการแบ่งโซนในกฎหมายผังเมือง) และเมื่อเราสร้างระบบสาธารณูปโภค เช่น ถนน น้ำประปา และไฟฟ้า เชื่อมต่อโซนต่าง ๆ เป็นที่เรียบร้อยแล้ว ตัวเกมจะคำนวนค่าต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นและแสดงผลออกมาเป็นอาคารรูปแบบต่าง ๆ ที่ค่อย ๆ ผุดขึ้นบนโซนต่าง ๆ ที่เรากำหนดไว้แบบอัตโนมัติ

รูปแบบดังกล่าวจะคล้ายคลึงกับการออกแบบวางผังเมืองจริงที่นักผังเมืองจะเป็นผู้กำหนดโซนและกติกาของแต่ละโซน ที่เหลือก็รอให้เจ้าของที่ดินเป็นผู้พัฒนาที่ดินเอาเอง และถ้าโซนไหนน้ำไฟเข้าไม่ถึง หรือถูกออกแบบวางกติกาไม่ถูกต้อง ไม่เหมาะสมกับบริบทของพื้นที่ พื้นที่บริเวณนั้นก็จะไม่ได้รับการพัฒนาและกลายเป็นพื้นที่รกร้างไปในที่สุด

กลไกการจัดโซนภายในเกมมีเงื่อนไขของการพัฒนาที่ใกล้เคียงกับความเป็นจริง เช่น การสร้างโซนที่อยู่อาศัยติดกับโซนอุตสาหกรรมจะทำให้ประชากรในพื้นที่นั้นป่วยและมูลค่าที่ดินในโซนที่อยู่อาศัยมีมูลค่าต่ำลง (ซึ่งมีผลกับภาษี) โดยเราจะมีสองวิธีในการจัดการปัญหานี้

วิธีที่ง่ายที่สุด คือการกำหนดให้โซนที่อยู่อาศัยอยู่ห่างจากโซนอุตสาหกรรมซึ่งจำเป็นจะต้องถูกออกแบบไว้ตั้งแต่แรก (ถึงแม้ว่าการรื้ออาคารในเกมอาจจะทำได้ง่ายกว่าความเป็นจริง แต่เงื่อนไขของค่าใช้จ่ายในการรื้อเมืองแล้วสร้างใหม่ ก็เป็นเงื่อนไขที่ผู้เล่นจะต้องคิดให้รอบคอบเช่นกัน) หรือวิธีที่สอง คือเร่งพัฒนาระบบการศึกษาผ่านการสร้างมหาวิทยาลัย (ที่ใช้เงินค่อนข้างสูง) เพื่อให้มีจำนวนประชากรที่มีการศึกษาสูงเพิ่มมากขึ้น เพื่ออัพเกรดพื้นที่โซนอุตสาหกรรมให้กลายเป็นอุตสาหกรรมสีเขียวซึ่งมีการปล่อยมลพิษทางฝุ่นและควันที่น้อยกว่า

นอกจากระบบดังกล่าว ตัวเกมยังมีเงื่อนไขของการพัฒนาเมืองภายในเกมอีกมากมาย เช่น การออกแบบเครือข่ายถนนภายในเมือง การจัดวางและกำหนดพื้นที่สีเขียว การกำหนดรูปแบบการจัดเก็บภาษีรวมไปถึงการออกแบบนโยบายภายในพื้นที่ต่าง ๆ ของเมืองแบบละเอียดยิบไม่ว่าจะเป็นการกำหนดพื้นที่โซนของการลดหย่อนภาษี การควบคุมปริมาณขยะ การรณรงค์ให้คนใช้รถสาธารณะ พื้นที่ห้ามรถขนส่งสินค้าเข้า การกำหนดพื้นที่ห้ามก่อสร้างอาคารสูง หรือแม้แต่การกำหนดพื้นที่บางจุดให้เป็นพื้นที่อาคารอนุรักษ์ซึ่งสามารถกำหนดรูปแบบสถาปัตยกรรมเฉพาะอย่างได้

โดยเงื่อนไขหรือนโยบายต่าง ๆ จะมีผลต่อรายได้ของเมือง รวมถึงอาจช่วยลดค่าใช้จ่ายบางส่วน ลดปัญหาอาชญากรรม ลดปริมาณคนใช้รถใช้ถนน เงื่อนไขต่าง ๆ จะมีต้นทุนที่เมืองต้องเป็นผู้จ่ายเพื่อแลกกับความสุขของคนในเมือง ส่งผลต่อการจัดเก็บภาษี ซึ่งเป็นรายได้หลักของเมือง ซึ่งทั้งหมดล้วนแล้วแต่มีผลทำให้เมืองมีการพัฒนาขึ้นหรือเสื่อมถอยลง

พื้นที่สำหรับความคิดสร้างสรรค์ใน Cities: Skylines

แม้ว่าหัวใจของเกมสร้างเมืองส่วนใหญ่รวมถึงเกม Cities: Skylines คือ การบริหารจัดการเมือง ซึ่งเป็นลักษณะของเกมแนวบริหารจัดการ (business simulation game) ที่ทำให้เราต้องคอยดูบัญชีรายรับรายจ่ายของเมืองควบคู่ไปกับการพัฒนาเมือง รายได้ของเมืองส่วนใหญ่มาจากการเก็บภาษี และการค้า และรายจ่ายส่วนใหญ่ก็คือ การก่อสร้าง และค่าบำรุงรักษา ซึ่งระบบการเล่นแบบนี้แม้ว่าจะทำให้เกมมีความท้าทายในการเล่น แต่เมื่อถึงจุดที่เรามีเงินมากขึ้นความท้าทายต่าง ๆ ก็จะเริ่มลดลงข้อจำกัดหรือกติกาของเกมสร้างเมืองทำให้เกมมีความสนุก แต่การได้สร้างเมืองไปเรื่อย ๆ แบบไร้ข้อจำกัดก็เป็นอีกหนึ่งความสนุกที่ผู้เล่นต้องการ

เกม Cities: Skylines เป็นอีกหนึ่งเกมที่เปิดโอกาสให้ผู้ที่มีความสามารถ ร่วมกันพัฒนาเกม โดยการสร้าง Mod (Modification) หรือ CODE เพื่อทำการแก้ไขดัดแปลงบางสิ่งบางอย่างภายในเกม เพื่อช่วยลดข้อจำกัดบางอย่างที่จะทำให้ผู้เล่นสามารถมีอิสระในการสร้างเมืองโดยไม่ต้องไปสนใจกติกาหรือเงื่อนไขของเกมมากนัก เช่น Mod ที่ทำให้เมืองมีเงินใช้ไม่จำกัด Mod ที่ช่วยปรับแต่งเส้นทางการเดินรถบนท้องถนน Mod ที่เป็นเครื่องมือในการจัดการสิ่งก่อสร้างและจัดการภูมิประเทศ หรือ Mod ที่เป็นธีมของสถาปัตยกรรมรูปแบบต่าง ๆ รวมถึง Mod ที่ช่วยในการปรับแต่งภาพและแต่งบรรยากาศภายในเกมในมีความสมจริงมากขึ้น ซึ่ง Mod เหล่านี้เป็นกุญแจสำคัญที่ทำให้เกม Cities: Skylines เป็นที่นิยมและเข้ามาแทนที่ SimCity ได้ในเวลาอันรวดเร็ว

หลายคนเล่นเกม Cities: Skylines ในลักษณะงานอดิเรก เหมือนการเล่นต่อแบบจำลองเมืองหรือการเล่นต่อ LEGO ซึ่งเป็นสิ่งที่สามารถทำไปได้เรื่อย ๆ แบบไม่มีที่สิ้นสุด เพราะเมื่อมี Mod ต่าง ๆ เข้ามาช่วยตัดเงื่อนไขของการเล่นหรือช่วยเพิ่มอิสระในการก่อสร้าง นอกจากจะทำให้ Cities: Skylines กลายเป็นกระบะทราย (Sandbox) สำหรับผู้ที่อยากจะออกแบบและสร้างเมืองในจินตนาการแล้ว Cities: Skylines ก็คือว่าเป็นอีกหนึ่งเกมที่สร้างพื้นที่อิสระให้กับเหล่านักพัฒนา Mod ได้มีพื้นที่ โชว์ของให้กับผู้เล่นเกมได้ดาวโหลด Mod ต่าง ๆ ไปใช้งานได้อีกด้วย

Cities: Skylines
เครื่องมือในการทดสอบรูปแบบของเมือง

เนื่องจาก Cities: Skylines สามารถปรับจากการเป็นเกม ให้กลายมาเป็นเครื่องมือการออกแบบเมือง (โดยการใช้ Mod ที่ตัด function เกมการเล่นออกไป) หลายคนจึงนำเอา Cities: Skylines มาเป็นเครื่องมือในการช่วยออกแบบเมืองหรือสื่อการสอนเกี่ยวกับการออกแบบผังเมืองเบื้องต้นที่เข้าใจง่าย ซึ่งเราสามารถเรียนรู้สิ่งต่าง ๆ เกี่ยวกับการออกแบบผังเมืองไม่ว่าจะเป็นการวางผังเมืองที่ดีต้องทำยังไง การออกแบบระบบถนน การออกแบบสวนสาธารณะ รวมถึงการออกแบบระบบขนส่งสาธารณะ

เราสามารถให้ตัวเกมลองจำลองสถานการณ์การเคลื่อนไหวของคนหรือรถยนต์เข้าไปในพื้นที่ เพื่อทดสอบว่าเมืองที่เราได้ออกแบบไว้ มีความเหมาะสมกับการใช้งานจริงมากน้อยเพียงใด ซึ่งตัวเกมก็สามารถแสดงข้อมูลออกมาให้อยู่ในรูปของกราฟ และ Infographic เพื่อให้ผู้ออกแบบได้เข้าใจและเห็นจุดบกพร่องหรือปัญหาของเมืองที่เราออกแบบอยู่ เพื่อทำการแก้ไขแบบจำลองนั้นได้อย่างมีประสิทธิภาพ

การจัดลำดับศักดิ์ของถนน (Road Hierarchy) และการเชื่อมต่อระบบขนส่งสาธารณะและโซนต่าง ๆ ของเมือง The Beginner’s Guide to Traffic / Photo Credit: (https://steamcommunity.com/sharedfiles/filedetails/?id=522776740)

งานศึกษาเกี่ยวกับการนำเกมมาใช้เป็นแบบจำลองในการเรียนการสอนเกี่ยวกับการพัฒนาเมืองและอสังหาริมทรัพย์ Gamification of Education: Cities Skylines as an educational tool for real estate and land use planning studies ของ Pyry Haahtela, Tuomas Vuorinen, Anni Kontturi, Henrik Silfvast, Mika Väisänen, Jaakko Onali โดย Department of Real Estate, Planning and Geoinformatics Aalto University School of Engineering

แม้ว่า Cities: Skylines จะมีความสมจริงแค่ไหน แต่สิ่งที่เกมยังไม่สามารถถ่ายทอดออกมาได้อย่างชัดเจนก็คือ ความรู้สึกของประชาชนในเมือง ความยึดติดกับถิ่นฐาน ความรู้สึกเป็นเจ้าของ ความเป็นมิตร รสนิยม ความเชื่อ สิ่งต่าง ๆ เหล่านี้คือองค์ประกอบสำคัญที่ทำให้เมืองแต่ละเมืองมีความแตกต่างกัน และเป็นตัวบ่งบอกอัตลักษณ์ของเมือง
แม้ระบบของเกมจะดูมีความซับซ้อนและเต็มไปด้วยข้อมูลสถิติมากมาย แต่ Cities: Skylines ก็ยังถือว่าเป็น “เกมสร้างเมือง” ที่มีความสมจริง และเป็นเสมือนหนึ่งพื้นที่ฝึกหัดของคนที่ฝันอยากจะลองสร้างเมืองในฝันเป็นของตัวเอง

เรา…ในฐานะผู้ออกแบบ จะมีส่วนในการเรียนรู้สิ่งต่าง ๆ เพื่อนำไปใช้ในการออกแบบและพัฒนาเมืองให้น่าอยู่ได้อย่างไร เพราะสุดท้ายแล้ว..เมืองก็ไม่ใช่แค่สถานที่ แต่เมือง..คือ ผู้คน

Korpong Thainoi

เป็นสถาปนิก เป็นอาจารย์ เป็นคนเล่นแมว เป็นคนเล่นเกมส์ และ เป็นคนรักครอบครัว

ทดลองออกแบบเมืองในฝันผ่านเกม Cities: Skylines

Korpong Thainoi

Keep in Touch